در دنیای مدرن امروزی، اختلالات روحی و فشارهای روانی نیاز به هم بستگی بشر با طبیعت و موجودات زنده بیش از پیش شده است. از جمله اکوسیستم هایی که بشر درچند دهه اخیر سعی در شبیه سازی و نگه داری آن داشته است اکوسیستم های آبی مانند رودخانه ها ودریاچه های اب شیرین و اقیانوس ها و دریاهای آزاد بوده است. در بین تمامی انواع آکواریوم ها، بی شک اکواریوم های آبشور منحصر به فردترین ، بی انتها ترین و چشم نوازترین سیستم های آکواریومی در دنیا به شمار می روند . دلیل این موضوع تنوع بسیار زیاد ماهیان زینتی رنگارنگ دریایی ، مرجان ها و انواع بی مهرگان دریایی و … می باشد.
در دهه اخیر در بسیاری از کشورهای پیشرفته و در دو دهه اخیر در کشور ما تمایل به نگه داری آکواریوم آبشور بسیار زیاد شده است.
آیا راه اندازی و نگه داری آکواریوم آبشور مشکل می باشد؟
یکی ازمسائلی که در ذهن افرادی که به یک تانک ابشور در جایی نگاه می کنند و جرقه راه اندازی آکواریوم آبشور در ذهن انها زده میشود این است که آیا راه اندازی و نگه داری یک آکواریوم آبشور بسیار مشکل است؟ آیا میتوان یک آکواریوم آبشور را بخوبی نگه داری کرد و شیوه انجام این کار چیست؟
اگر میخواهید اکواریوم آبشور داشته باشید بایستی نگاه و تفکر خود و توقع خود را از این اکواریوم و توان مالی که داریم را طبقه بندی نمائیم. بایستی بدانیم که چه انتظاری از اکواریوم دریایی داریم و چه سخت افزارها و منابعی در دسترس ما است.
وجود یا نبود یک فروشگاه منصف و ارائه دهنده محصولات و موجودات زنده زینتی آبشور در شهر محل سکونت خود یک چالش و دغدغه برای افرادی که قصد راه اندازی دارند می باشد.
اکواریوم آبشور درواقع یک سیستم ابزی پروری مداربسته می باشد و تمامی نکاتی که در سیستم مدار بسته باید رعایت بشوند در اکواریوم آبشور بایستی موردتوجه قرار بگیرند.
جهت راه اندازی اکواریوم آبشور چه توسط خود و چه توسط فروشگاه های سازنده و نصب کننده ابتدا هدف و نوع موجودات و تراکمی که میخواهید در تانک خود نگه داری کنید را مشخص کرده و سپس با کسب اطلاعات و مطالعات کافی اقدام به راه اندازی کنید. نکات علمی و تجربی و ابزار در راه اندازی اکواریوم آبشور:
به طورکلی اکواریوم های آبشور به دو دسته fish only و coral reef tanks تقسیم بندی میشوند که نوع نیازهای این دو نوع اکواریوم تفاوت های زیادی با یکدیگر دارند.
در اکواریوم های آبشور فقط ماهی از نظر تجربی بدانید که بسیاری از پارامترهای آب مانند کلسیم ، منیزیوم، کااچ و پتاسیم ونیترات و فسفات در سلامت ماهیان تاثیر خاصی ندارند و فقط امونیاک، نیتریت و PH اب مورد توجه است و بالعکس تمام پارامترهای آب در تانک مرجانی از اهمیت بالایی برخوردار هستند.
ابعاد: اینکه چه ابعادی برای راه اندازی انتخاب میکنیم بستگی به فضای دردسترس ما برای قراردادن اکواریوم دارد اما سعی کنید بخصوص اگر فرد تازه کاری هستید اکواریوم آبشور کمتر از ۱۵۰ لیتر انتخاب نکنید.
دلیل این امر نوسانات بیشتر و کنترل سخت پارامترهای آب در یک تانک کوچک به ویژه درمورد تانک های آبشور فیش انلی است . در اکواریوم آبشور از نوع فقط ماهی، حجم پایینتر باعث افزایش گاه به گاه و ناگهانی آمونیاک، نیتریت و کاهش PH آب می شود و خسارات جبران ناپذیری به آبزیان وارد می کند.
حجم اکواریوم بیش از ۱۵۰ لیتر برای اکواریوم آبشور بیشتر توصیه می شود.
به طورکلی هرچه حجم اکواریوم ما بیشتر باشد نوسانات پارامتری آب کمتر اتفاق می افتد و سلامت آبزیان کمتر به خطر می افتد.
در آکواریوم آبشور به دلیل شادابی بیشتر ماهی ها و ایجاد جریان بهتر آب به هیچ وجه عرض اکواریوم خود را کمتر از ۵۰ سانتی متر انتخاب نکنید. بر اساس تجربه خویش، عرض ۶۰ الی ۷۵ سانتی متری مزایایی بسیاری درمورد سلامت آبزیان و جریان بهتر آب فراهم می کند. ماهیان آبشور تمایل بیشتری به شنا در فضای مربعی نسبت به فضای با طول زیاد دارند.
ارتفاع تانک اصلی را ترجیحا برای دسترسی بهتر به بخش های مختلف، بیشتر از ۶۰ سانتی متر انتخاب نکنید.
تجهیزات موردنیاز:
سعی کنید در انتخاب لوازم، خود را به دردسر نیندازید و متناسب با توان پرداخت مالی و هدفی که از نگه داری آکواریوم آبشور دارید اقدام به خرید لوازم بنمائید. توجه بیش ازحد به برندها در این مورد به هیچ وجه توصیه نمی کنم. این را بدانید داشتن تجهیزات برندهای گران قیمت موفقیت شما را در تانکداری تضمین نمی کند و در این میان دانستن اصول و نکات ریز و درشت مدیریتی آکواریوم مرجانی بسیار مهم تر است.
پروتئین اسکیمر:
همانطور که در مقاله مربوط به اسکیمر توضیح داده شد این دستگاه از لوازم بسیار اساسی در آکواریوم ابشور است و سعی کنید که دستگاهی متناسب با حجم اکواریوم خود و تراکم موجودات زنده ای که قصد نگه داری دارید انتخاب کنید. اسکیمرهای با واترپمپ DC و کنترل توان واترپمپ کارایی بهتری برای کاربر فراهم میکنند اما قیمت بالاتر ازمعایب این دستگاه ها برای کاربران آکواریوم می باشد.
واترپمپ:
جریان مناسب آب در آکواریوم مرجانی نکته بسیار مهم است و بهترین فایده آن شبیه سازی جریان آب اقیانوسی و امواج اقیانوسی است. جریان آب مزایای متعددی مانند کمک به تلاطم آب و عدم افت پی اچ آب، عدم تجمع مواد زائد در بخش هایی از اکواریوم ، جلوگیری از افزایش جلبک های مزاحم، حفظ سلامت و شادابی بسیاری ازماهیان مانند خانواده جراح ماهیان و زدودن مواد موکوسی و مواد آلی از سطح بدن مرجان ها و غذا رسانی بهتر به مرجان ها با جریان آب معکوس و…. به همراه دارد.
قدرت واترپمپ را در یک تانک فقط ماهی ، ده برابر حجم آب و در تانک های مرجانی ۲۰ الی ۳۰ برابر حجم آب انتخاب بفرمائید.
انتخاب واترپمپ DC یا AC به موارد مختلفی مانند هزینه و … بستگی دارد اما کیفیت عمل و اینگونه واترپمپ ها و صدای ناچیز آنها و خطر کمتر اتصالی در سیستم برق از مزایای مشخص آن ها است.
موجساز:
داشتن موجسازهایی با تعداد کافی و قدرت مناسب اهمیت بسیاری مانند واترپمپ دارد زیرا همانطور که از نبود واترپمپ مناسب تانک ما اُسیب میخورد درمورد موجساز نیز این امر صادق است. در تانک های مرجانی تلاطم کافی در فضای تانک اصلی اهمیت بالایی دارد. موجسازهای با برق AC و DC بسیاری به بازار عرضه میشوند که هرکدام ویژگی ها و کارایی های متفاوتی به کاربران ارائه می کنند.
نمک: نمک موجود در آب دریا حاوی عناصر بسیاری مانند سدیم، کلراین، کلسیم، منیزیوم، پتاسیم، استرانسیوم، مولیبدنیوم، یدید و … است. نمک های متنوعی توسط شرکت های مختلف در دنیا تولید میشوند که شرکت بلک سی نیز در یکسال اخیر اقدام به تولید نمک مخصوص آکواریوم آبشور از نوع پروبیوتیک که حاوی گونه های باکتری برای چرخه نیتروژن، ویتامین و آمینواسیدها و عناصر آب در دامنه موردنیاز می باشد، کرده است. استفاده از نمک های برند خارجی برای اکواریوم آبشور مزایای خاصی فراهم نمی کند و آکواریوم های بسیار زیادی در کشورمان با نمک های تولید داخل مانند بلک سی از بالاترین سطح حرفه ای بودن، سلامت مرجان ها و آبزیان برخوردارند.
مدیای باکتری ساز:
آکواریوم آبشور یک سیستم مداربسته پرورش آبزیان است و بی شک مهمترین بخش و قلب تبنده در سیستم مداربسته فیلتر بایولوژیک است.
فیلتر بایولوژیک اشاره به سطوح زیستی جهت تکثیر باکتری های مفید چرخه نیتروژن دارد. آمونیاک ماده دفعی ماهی ها و بسیاری از آبزیان در آب شیرین و آبشور است که به دو فرم آمونیاک یونیزه شده (NH4) و آمونیاک یونیزه نشده(NH3) وجود دارد. NH4 سمیت بسیار کمی و NH3 سمیت بالایی دارد. در محیط های قلیایی دریایی سمیت آمونیاک به حداکثر خود می رسد زیرا در PH کمتر از ۷ آمونیاک بیشتر به فرم NH4 مانند اکواریوم های آبشیرین و در پی اچ بالای ۷ ( مانند اکواریوم آبشور که پی اچ در دامنه ۷.۸ تا ۸.۴ دیده می شود) آمونیاک بیشتر به فرم یونیزه نشده در آب وجود دارد بنابراین خطر ابتلا به مسمومیت آمونیاکی در آکواریوم های آب شور بیش از آکواریوم های آب شیرین حس می شود. آمونیاک برای تمامی آبزیان به شدت سمی است و توسط باکتری های هوازی مانند نیتروزوموناس تبدیل به نیتریت با درجه سمیت کمتر می شود. نیتریت نیز که خود سمی است و باعث ابتلا ماهی به بیماری خون قهوه ای درماهیان می شود. این ماده توسط باکتری های هوازی دیگری چون نیتروباکتر و نیتروزپیرا به نیترات با درجه سمیت کمتری تبدیل می شود که به پدیده تبدیل آمونیاک به نیتریت و نیتریت به نیترات نیتریفیکیشن می گویند. نیترات که سمیت کمی برای ماهیان و سمیت بالایی برای مرجان ها دارد، طی فرایند دنیتریفیکیشن توسط باکتری هایی از قبیل تیوباکتریوم دنیتریفیکانس و نیتروکوکوس دنیتریفیکانس تبدیل به مواد نیتروژن و اکسیژن می شود. تمامی این فرایندها نیاز به بستری جهت تکثیر و حیات باکتری ها دارند. مدیاهای خشک باکتری ساز، صخره زنده، باقدرت کمتر ددراک ها( صخره مرده) و حتی ماسه کف آکواریوم فراهم کننده این بستر در آکواریوم آبشور هستند.
درگذشته مبنای استفاده از مدیاهای با حجم ووزن بالا بوده است اما امروزه مدیاهای تکثیر باکتری جدیدی با درجه تخلخل بالا و حجم کف به بازار عرضه شدند که علاوه بر اشغال فضای کم سطح مقطع بالایی جهت تکثیر و حیات باکتری های مفید فراهم می کنند . سعی کنید اگر فرد تازه کاری هستید حتما از مدیاهای خاص باکتری ساز در سیستم فیلتراسیون خود بهره ببرید.
توجه کنید که ضعف فیلتر بیولوژیکی باعث افزایش آمونیاک و نیتریت و کاهش PH و تلفات سنگین آبزیان می شوند.
به عنوان مثال مسمومیت آمونیاکی پدیده ای است که در صورت ضعف فیلتراسیون زیستی و افزایش غلظت امونیاک و غذادهی بیش از حد و تراکم بیش ازحد آبزیان روی می دهد و منجر به تلفات دسته جمعی در آکواریوم آبشور و نیز آب شیرین می شود.
عوارض مسمومیت امونیاکی در آکواریوم شامل بی حالی و بی اشتهایی ماهی، خوابیدن ماهی درکف آکواریوم، تندتند نفس کشیدن ماهی ، رنگ پریدگی بدن ماهی، ایجاد لکه های خونی روی سطح بدن ماهی، آمدن به ماهی سطح آب برای بلعیدن هوا و حرکات دارتینگ و شنای ناگهانی ازعوارض رایج آن است . اگر چنین نشانه هایی مشاهده کردید اولین چیزی که به فکر می رسد مسمومیت آمونیاکی است که با سیفون هایی با حجم بالا و قطع غذادهی به ماهیان و مرجان ها و افزایش اکسیژن رسانی به تانک به صورت فوری قابل رفع شدن است. استفاده از کیت تست معتبر درمورد این پارامتر و سایر پارامترها در زمان تانکداری از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
سیستم نور پردازی:
یاز به نوع سیستم نوری در تانک فقط ماهی با تانک مرجانی متفاوت است.
کیفیت نور برای حیات وسلامت ماهیان از اهمیت کمتری نسبت به مرجان ها دارد.
البته داشتن سیستم نوری با کیفیت بالا در آکواریوم fish only از جهت طیف رنگی و نمای خاصی که به آکواریوم می دهد و پیشگیری از تشکیل جلبک ها مهم است اما درصورتی که توان مالی لازم جهت خرید یک دستگاه نوری با کیفیت و قیمت نسبتا بالا رانداشتید نیز میتوانید از نورهای ارزانتر مانند انچه به نام والواشر و … نامیده می شود استفاده کنید.
در تانک های مرجانی موضوع کاملا متفاوت است. بسیاری از مرجان ها به غیر از دسته مرجان های NPS در بافت خود نوعی جلبک همزیست تحت عنوان Zooxanthellae دارند که این جلبک فتوسنتز کننده نقش حیاتی در زندگی مرجان ایفا می کند و درصورتی که نیازهای این جلبک از جمله نیاز نوری آن تامین نشود پدیده سفیدشدن مرجان (bleaching) را در پیش داریم.
پارامتر پار در مورد نورها مهم است و نورهای شرکتی کیفیت خوبی درمورد این واحد و بقیه موارد مانند واحد لومن و… دارند. پس از نورهای شرکتی نورهای دستساز که توسط فرد متخصص با مواد اولیه خوب ساخته می شوند در اکواریوم های مرجانی نیز کاربرد دارند. مرجان های مختلف نیاز نورانی متفاوتی دارند به عنوان مثال مرجان های LPS نیاز نوری با پار ۵۰ تا ۲۰۰ نانومتر و مرجان های اس پی اس ۲۵۰ تا ۳۵۰ نانو متر دارند.
توجه ریزتر یه موضوع نور و جزئیات تخصصی بسیار آن ، نیاز به مطلبی مجزا دارد که جداگانه به آن پرداخته میشود.
علاوه بر لامپ های ال ای دی، سیستم نوری مهتابی T5 نیز به طور گسترده ای در اکواریوم های آبشور کاربرد دارند که در دو سه سال اخیر به دلیل گرانی مفرط لامپ های مهتابی و نیاز به تعویض لامپ ها پس از مدت ۱۲ الی ۱۸ ماه روی کرد به لامپ های مهتابی کاهش پیدا کرده است.
یکی از عوارض همیشگی نورهای بی کیفیت در آکواریوم آبشور افزایش جلبک قهوه ای در تانک است پس سعی کنید تا حد امکان از نور با کیفیتر بهتری در تانک خود بهره بگیرید.
راکتوربایوپلت :
بایوپلت ها پلیمرهای زیستی تجزیه شونده هستند که منابع غذایی آلی را در اختیار باکتری های هتروتروف قرار می دهند و با تحریک باکتری ها به تولید مثل بیشتر سبب مصرف بیشتر نیترات و فسفات آب می شوند. حد مجاز نیترات در آکواریوم های فیش انلی کمتر از ۲۰ میلی گرم در لیتر و در تانک های مرجانی بین ۲ الی ۵ میلی گرم در لیتر است.
چرخش مدیای بایوپلت در راکتور سبب سایش مدیاها به یکدیگر و آزاد شدن منابع کربنی آلی و تجمع باکتری ها همراه با منابع غذایی آلی می شوند که اصطلاحا به این کلونی ها بایوفیلم می گویند. سرس کربن مایع و بایوپلت دو منبع آلی مایع و جامد در آکواریوم آبشور هستند که جهت مصرف نیترات و فسفات آب توسط کلونی های باکتریایی مورد استفاده قرار می گیرند. تجمع باکتری ها در ستون آب پس از فعالیت بایوپلت ها خود یک منبع غذایی عالی برای مرجان ها به شمار می رود. داشتن اسکیمر قوی و کارامد و جریان مناسب آب
ذغال فعال:
یکی از ابزار مهم مورد استفاده در اکواریوم های آبشور ذغال فعال باکیفیت است . این ماده خشک مواد آلی محلول زائد اب را جذب میکند و از این طریق سبب افزایش شفافیت آب و رفع بوی بد آب می شود. جذب فلزات سنگین مانند مس پس از اتمام دوره قرنطینه از فواید دیگر ذغال فعال است. جذب و حذف سموم حاصله از جلبک های مزاحمی مانند داینوفلاژله ها و سایرجلبک ها از دیگر موارد کاربردی ذغال فعال است.
جهت استفاده از ذغال فعال از راکتور مخصوص مدیا و ذغال که دارای جریان حرکت آرامی است و نیز میتوان از توری های مخصوص مدیا استفاده نمود.
استفاده از ذغال به صورت دائمی نیست زیرا سطح جاذب این ماده پس ازمدتی اشباع از مواد میشود و بایستی با ذغال جدید جایگزین شود . بهترین مدت استفاده از ذغال اکتیو یک هفته است اما معمولا تانکداران تا مدت زمان ۱ ماه نیز ذغال فعال را در سیستم اکواریوم خود نگه میدارند و پس از ان اقدام به تعویض می کنند.
ذغال فعال شرکت بلک سی با کارایی بسیار قوی در اختیار تانکداران گرامی قرار گرفته است و رضایت کاربران را به همراه داشته و دارد.
مدیاهای جاذب فسفات و سیلیکلت:
فسفات گیرها از جمله مواد خشکی هستند که بر پایه الومینیوم و آهن وارد بازار شده اند و درصورتی که فسفات اب اکواریوم ازحد مجاز بیشتر ( ایده ال ترین میزان فسفات ۰.۰۳ میلی گرم در لیتر) باشد در راکتور مدیا و یا داخل توری مدیا مورد استفاده قرارمیگیرند. پس ازمدتی که مدیای فسفات گیر تغییر رنگ داد و با کاهش فسفات بایستی این مدیا تعویض یا احیا شود. این نوع مدیاها علاوه بر فسفات آب سیلیکات آب را نیز جذب میکنند و ازآنجایی که سیلیکات بخش اصلی اسکلت جلبک های دیاتومه رو تشکیل میدهد استفاده از این نوع مدیاها در کاهش جمعیت جلبک های قهوه ای دیاتومه ای به شدت موثر است. مدیای فسفات گیر شرکت بلک سی ( دانش زیست باران) به عنوان تنها مدیای فسفات گیر داخلی با کیفیت درحد برندهای مطرح دنیا تولید و در اختیار مصرف کنندگان عزیز قرار گرفته است.
از دیگر ابزارهای جانبی دریک آکواریوم ابشور می توان به تسترهای لازم از شرکت های معتبر، مکمل های محلول یا پودری اشاره کرد. البته توجه داشته باشید که برحسب نیاز واقعی تانک خود اقدام به خرید محلول های مکمل کنید به عنوان مثال در یک آکواریوم فیش انلی تهیه و تست مرتب عناصری مانند کلسیم و منیزیوم و KH و پتاسیم و …از اهمیت کمتری نسبت به پارامترهای حساس و اساسی ویژه ی ماهی ها برخوردار هستند. بنابراین بدون تحقیق و مطالعه هیچ گونه مکمل را تهیه نکنید چون بسیاری از مکمل ها در شرایط مختلف موردنیاز تانک آبشور شما نیستند.
در مقاله بعدی راه اندازی اکواریوم آبشور را گام به گام و نکات به آن را به بیانی ساده ارائه می کنیم. با تشکر
تالیف و تدوین: علی قائمی
